Nằm nép mình bên bờ suối Ớt, Miếu bà Phi Yến hay còn được gọi là An Sơn Miếu, từ bao đời nay là một điểm thờ cúng quan trọng trong tâm linh của người dân nơi đây. Dường như trong tâm thức người Côn Đảo, không một vị thần thánh nào có thể so sánh được với những người phụ nữ trung trinh tiết liệt.

1. Vị trí & lịch sử

Miếu Bà Phi Yến nằm bên cạnh khu nghĩa trang tưởng niệm chị Võ Thị Sáu và là một trong những tín ngưỡng dân gian quan trọng của người dân trên đảo. Trong chính sử Triều Nguyễn, khi đề cập đến 5 lần quân Tây Sơn đánh vào Gia Định, cả 5 lần chúa Nguyễn Ánh đều phải trốn ra hải đảo. Những hòn đảo được nhắc đến bao gồm: Phú Quốc, Cổ Long, Thổ Chu, Cổ Cốt nhưng lại không hề nhắc tới Côn Đảo. Nhưng dân gian thì không quên, họ kể lại rồi thêu dệt nên những câu chuyện mang tính huyền thoại, truyền lại qua nhiều thế hệ như cội suối nguồn tâm linh của những người dân nơi đảo xa.

Chuyện kể lại rằng, khi Chúa Nguyễn Ánh vì tránh sự truy lùng của nhà Tây Sơn, trốn ra Côn Đảo, tìm cách liên hệ với người Tây Dương để phục quốc. Bà Phi Yến vốn là một người học rộng, biết nhiều, khuyên chúa không nên dựa vào ngoại bang. Bà cho rằng nếu lòng người đã không theo họ Nguyễn nữa thì bậc quân vương cần chi phải nhọc lòng phục quốc, sau này dù có thắng được Tây Sơn thì cũng mang tội “cõng rắn cắn gà nhà”. Chúa nổi trận lôi đình, nghi ngờ bà dùng lời lẽ xảo biện, hướng theo Tây Sơn, làm nao núng lòng quân nên đã bắt nhốt trong hang đá. Khi đó thám mã truy báo quân Tây Sơn Sơn đã truy đuổi ra tới đảo Côn Lôn, Nguyễn Ánh lo sợ, vội vã nhổ neo tàu đến đảo Phú Quốc. Hoàng tử Hội An (tục gọi là Hoàng Tử Cải) không thấy mẹ đâu, quấy khóc, chúa sai người vứt xuống biển. Xác hoàng tử Cải trôi vào bờ, được người dân lập mộ gọi là Lăng Cậu. Về phần bà Phi Yến được người vượn bạch và hắc hổ cứu nhưng con trai thì bị chết đuối. Bà dựng nhà bên mộ con ngày ngày than khóc “Gió đưa cây cải về trời – Rau răm ở lại chịu lời đắng cay”. Sau khi bà mất, người dân nhớ tớ vị phi tử trung trinh tiết liệt, không sợ cường quyền đã lập một miếu thờ.

2. Hội miếu bà Phi Yến

Hàng năm, cứ đến ngày 18/10, người dân lại tổ chức lễ cúng giỗ bà phi Yến một cách long trọng để tưởng nhớ đến người phụ nữ hồng nhan bạc mệnh, đã phải “khóc cho con rồi lại khóc cho chồng”. Miếu bà Phi Yến là ngôi miếu duy nhất trên đảo. Không giống với các ngư dân miền hải đảo, tin vào tục thờ cá ông, người dân Côn Đảo chỉ thờ hai người phụ nữ là bà Phi Yến và Chị Võ Thị Sáu. Mặc dù, tên bà Phi Yến và Hoàng tử Cải không được chính sử nhà Nguyễn ghi lại nhưng sức sống bền bỉ trong nhân gian từ đời này qua đời khác đã hơn 300 năm thì người phụ nữ này sống mãi trong tâm thức người dân.

Để đến viếng miếu bà Phi Yến, du khách đi qua một khu đầm sen thơm ngát tựa như tấm lòng trong sạch của bà. Người dân đảo bao đời luôn tôn sùng bà như vị Bồ Tát che chở, ban phúc lành cho nhân dân và Miếu Bà được biết đến với những câu chuyện linh thiêng nên ngày nay nhiều du khách đến du lịch Côn Đảo thường ghé thăm Miếu Bà để thắng hương cúng viếng và cầu xin ban ân phước.